De Rituelendag van Ritus en Tempelbouw (R&T) is een jaarlijks evenement dat zich richt op de verdieping en verkenning van ritualistiek binnen de Vrijmetselarij en daarbuiten. Door de jaren heen heeft de Rituelendag een evolutie doorgemaakt, met wisselende thema’s, doelstellingen en aanpakken. Deze evolutie is gedreven door een voortdurende zoektocht naar de essentie van de Vrijmetselarij en de relevantie van rituelen in de moderne tijd in relatie tot de samenleving en in relatie tot andere stromingen die zich richten op bewustwording en innerlijke groei.
Aanleiding en doelstelling
De aanleiding voor de Rituelendag ligt in de wens om de rijke traditie van ritualistiek binnen de Vrijmetselarij en Weefsterarbeid te bestuderen, te verdiepen en te vernieuwen. De doelstelling van de dag is om:
- Vrijmetselaren en Weefsters te inspireren en te stimuleren in hun denken over rituelen;
- nieuwe inzichten en perspectieven te ontwikkelen op de betekenis en toepassing van rituelen in het dagelijks leven;
- de verbinding tussen Vrijmetselarij en de samenleving te versterken;
- eventueel samenwerking en uitwisseling te zoeken met andere stromingen die gebruik maken van rituelen en zich richten op bewustwording en innerlijke groei.
Aanpak
De aanpak van de Rituelendag varieert per jaar, maar is altijd gericht op actieve deelname en ervaringsgericht leren. Enkele terugkerende elementen zijn:
- Workshops: Deelnemers werken in kleinere groepen aan concrete opdrachten rond het thema van de dag.
- Creatieve werkvormen: Er wordt gebruik gemaakt van diverse creatieve werkvormen, zoals storytelling, muziek, beweging, gedichten, kunstwerken maken en het creëren van symbolen en rituelen.
- Plenaire dialoog: Er is ruimte voor uitwisseling en verdieping van de opgedane inzichten en ervaringen.
- Rituele opening en sluiting: de dag wordt uitgevoerd binnen een (eenvoudige) rituele context zodat de ervaring van rituaal en ritueel het best tot uitdrukking komt.
Onderwerpen (2016-2024)
De thema’s en onderwerpen van de Rituelendag zijn in de loop der jaren geëvolueerd, reflecterend op actuele maatschappelijke vraagstukken en de behoeften van de deelnemers. Vanaf 2016 tot heden waren de thema’s als volgt:
- 2016: Reizigers in een oneindige tijd – reizen over het koord van het leven.
- 2017: Into the West – de invloed van rituelen op het dagelijks leven.
- 2018: Het Eeuwige Westen – het oordeel voorbij? De reikwijdte van broeder- en zusterschap in het Oosten en Westen.
- 2019: Een nieuwe koers – een speurtocht naar de essentie van de Vrijmetselarij en de aantrekkingskracht van het ritueel.
- 2020: Anders ontmoeten, anders verbinden, de eerste virtuele Rituelendag
- 2021: Welkom op de Agora – ontmoeting met andere rituele stromingen.
- 2022: (Ver)dwalen in het labyrint van het leven – de innerlijke ontwikkeling door middel van het labyrint als symbool en ritueel.
- 2024: Een mystieke reis door zeven sferen – een ervaringsgerichte reis door kleur, symboliek en ritualistiek.
De Rituelendagen van 2016 – 2024 nader bekeken
Hieronder volgt een nadere uitwerking van deze dagen.
2016 Reizigers in een oneindige tijd – reizen over het koord van het leven.
De Rituelendag van 2016 draaide om het thema van “Reizigers in een oneindige tijd.” De deelnemers, die de rol van “reizigers” aannamen, werden begeleid door “functionarissen” in een “tempel” – een vierkante ruimte met een cirkel in het midden. De dag begon met een ceremonie, waarbij de reizigers de tempel betraden en kennismaakten met de “oneindigheid” van de cirkel, die symbool staat voor de cyclus van het leven. De reizigers werden vervolgens in werkgroepen verdeeld om de verschillende stadia van het leven te onderzoeken en te reflecteren op hun eigen “reis”. Ze werden gestimuleerd om na te denken over vijf stadia: “bezinning”, “aanvaarding”, “ontmoeting”, “lering” en “uitoefening” in het licht van hun individuele levenspaden. In kleine groepen werd vervolgens met hulp van kaarten met levensvragen en gedichten en met attributen een deel van de reis dieper verkend. Aan het einde van de dag presenteerden de deelnemers hun bevindingen op de vijf stadia. De deelnemers werden zo aangemoedigd om te reflecteren op hun eigen ervaringen en om te leren van de ervaringen van anderen.
2017: Into the West – de invloed van rituelen op het dagelijks leven.
De Rituelendag in 2017 had als thema “Into the West”, een metafoor voor het toepassen van maçonnieke principes in het dagelijks leven. De dag werd gekenmerkt door workshops waarin deelnemers reflecteerden op hun ervaringen in hun eigen leefomgeving en hoe maçonnieke rituelen deze al dan niet kunnen beïnvloeden. De dag draaide mede om zelfontdekking, persoonlijke groei en het vinden van een balans tussen interne en externe wereld. Maçonnieke rituelen kunnen dienen als een hulpmiddel om te leren omgaan met uitdagingen in de “westerse” wereld en om te groeien als individu. Het werd een dag om te “werken” aan jezelf en om je vaardigheden te ontwikkelen, om zo een beter mens te worden.
2018 Het Eeuwige Westen – het oordeel voorbij? De reikwijdte van broeder- en zusterschap in het Oosten en Westen.
De Rituelendag van 2018 werd gestructureerd rond het thema van het ‘Eeuwige Westen’. Deelnemers reflecteerden op de vraag hoe ze hun maçonnieke idealen in de realiteit van de wereld kunnen toepassen en vasthouden. Dissonantie was een sleutelwoord: tegenstrijdigheden tussen wens / ideaal, de soms harde werkelijkheid en ons patroonmatig handelen daarin. De dag omvatte een reeks oefeningen, debatten en rituelen, waarbij de deelnemers werden geconfronteerd met conflicten, dilemma’s en de spanningsverhouding tussen woord en daad. Doel was om deze reflecties en discussies te gebruiken om de ‘kracht van de werkwijze’ te bevorderen, om zo tot een dieper begrip te komen van de maçonnieke idealen en een beter vermogen om deze in praktijk te brengen in de buitenwereld.
2019 Een nieuwe koers – een speurtocht naar de essentie van de Vrijmetselarij en de aantrekkingskracht van het ritueel.
In 2019 koos de werkgroep ervoor om de Rituelendag sterker te verbinden aan de ontwikkelingen in de huidige en toekomstige tijd en om de essentie van de Vrijmetselarij daarin te onderzoeken. In de maanden voorafgaand aan de Rituelendag werden verschillende werkgroepen gevormd. Deze werkgroepen, bestaande uit leden van verschillende obediënties, ontwikkelden “blauwdrukken” als basis voor verdere uitwerking op de Rituelendag, die de essentie van de Vrijmetselarij weerspiegelden. Deze blauwdrukken werden vervolgens tijdens de Rituelendag zelf verder uitgewerkt tot concrete rituelen. Daarbij werden de werkgroepen geholpen met een kaartspel dat elementen uit drie dimensies – levensfasen, dramatische structuur en scheppende woorden – aanbood om inspiratie te bieden voor het ontwikkelen van de beoogde rituelen. De Rituelendag zelf werd een intense en interactieve ervaring waarin de deelnemers de essentie van Vrijmetselarij op een nieuwe en betekenisvolle manier tot uitdrukking brachten.
2020 Anders Ontmoeten, anders Verbinden, de eerste Virtuele Rituelendag van R&T
De wereld stond op zijn kop in maart 2020 met de corona pandemie. Ook de rituelencommissie van Ritus en Tempelbouw moest alle plannen voor de jaarlijkse Rituelendag, een dag vol verdieping en verbinding, laten varen. Of toch niet? In plaats van bij de pakken neer te zitten, ontbrandde er een nieuw vuur: de Rituelendag zou doorgaan, maar dan virtueel!
De commissie, gedreven door het geloof dat rituele beleving ook op afstand mogelijk is, stortte zich vol energie op een nieuw concept. “Anders ontmoeten, anders verbinden” werd het motto. De cyclus van leven, met zijn symboliek van zaaien, oogsten, malen en vergaan, vormde de rode draad door de dag. Vooraf opgenomen filmbeelden, geschoten op prachtige locaties in Sint Odiliënberg, Maarssen en Archeon in Alphen aan de Rijn; zoals een oude molen, wuivende korenvelden, symbolen in de ondergaande zon, namen de deelnemers mee op een symbolische reis. Met vervolgens een live ritueel via Zoom, met ruimte voor interactie en bezinning.
Het werd een dag over de menselijke onmacht tegenover de natuur en de zoektocht naar onze plaats in het grotere geheel. Het live ritueel verbeeldde zo ook de stagnatie en de angst die de corona pandemie met zich meebracht, maar bood ook hoop op een nieuw begin. In kleinere virtuele groepen deelden de deelnemers hun eigen voorbereide teksten, muziek en handelingen en creëerden ze samen nieuwe inzichten.
De reacties op deze aanpak waren overweldigend. Deelnemers gaven aan de verbinding te hebben gevoeld en de rituele beleving – ook online – ten diepste te hebben ervaren. De virtuele Rituelendag 2020 werd een bewijs dat ‘anders ontmoeten’ en ‘anders verbinden’ niet alleen mogelijk, maar ook enorm waardevol is. Een inspirerend voorbeeld van hoe Vrijmetselarij, zelfs in tijden van crisis, kan bijdragen aan zingeving en verbinding – ook online!
2021 Welkom op de virtuele Agora – ontmoeting met andere rituele stromingen
Ook in 2021 werd de Rituelendag virtueel georganiseerd met als motto: in de ontmoeting met anderen worden we beter mens. De dag werd georganiseerd rondom een virtuele reis van vier reizigers met elk een eigen religieuze of spirituele achtergrond. Om zo te onderzoeken hoe vier verschillende stromingen; Vrijmetselarij, Wicca, Antroposofie en Remonstranten betekenis geven aan het leven in een snel veranderende wereld.
Ook voor deze dag werden ter voorbereiding mooie filmopnames gemaakt op het prachtige landgoed Antropia in Driebergen, waar de vier reizigers geduldig hun weg aflegden onder het oog van de camera. Op de dag zelf waren de deelnemers getuige van deze reis op film, waarna de vier reizigers in de Zoom omgeving met alle deelnemers in dialoog gingen over het belang van rituelen in een wereld waar traditionele vormen van zingeving minder vanzelfsprekend zijn geworden. Daarna werd het thema in kleine groepen verder uitgewerkt. Na gedane arbeid en voldaan door alle nieuwe inzichten trokken de vier reizigers weer verder, ieder een eigen richting. Met deze Rituelendag beoogde de werkgroep een platform te creëren voor kruisbestuiving en samenwerking tussen verschillende stromingen die in feite een vergelijkbare doelstelling beogen: het worden van een beter mens in een betere wereld.
2022 (Ver)dwalen in het labyrint van het leven – de innerlijke ontwikkeling door middel van het labyrint als symbool en ritueel.
De Rituelendag van 2022 stond in het teken van reizen naar binnen (inkeer) en weer naar buiten (terugkeer) via een oeroud en universeel symbool: het labyrint. De dag werd verzorgd op het bosrijke landgoed van Kloosterhotel Zin in Vught. Tussen de bomen verscholen ligt namelijk ook een groot labyrint dat een belangrijke rol op deze dag zou gaan spelen. Na enkele inleidingen gingen de deelnemers in de ochtend op pad met als doel “de weg naar binnen”. Langs een te volgen route werden twaalf echte kunstwerken in de vorm van een labyrint opgesteld. Wanneer deelnemers langs de kunstwerken en het grote Labyrint kwamen beluisterden zij per kunstwerk een kort geluidsfragment waarin een spreker een in- en terugkeer-ervaring deelde gebaseerd op vragen als:
- Waar vind je in je leven inspiratie en bezieling?
- Wat breng je in de wereld en wat wil je nalaten?
- Zijn er markante momenten in je leven waar je onverwacht inzichten hebt gekregen?
- Hoe vertaal je die momenten naar je eigen leven?
Op basis van de indrukken opgedaan door de reis in het park en de geluidsfragmenten, werden deelnemers uitgenodigd zelf hun eigen innerlijke reis uit te werken. In de middag werden alle reiservaringen in kleine groepen gedeeld en vervolgens toegewerkt naar een gedeelde ervaring. Met het doorlopen van deze fase van “de weg naar buiten” werden alle ervaringen verzameld en deze vormden tezamen zo weer een nieuw labyrint.
2024 Een mystieke reis door zeven sferen – een ervaringsgerichte reis door kleur, symboliek en ritualistiek.
In 2024 werd een dag georganiseerd getiteld “Een mystieke reis door zeven sferen” in het prachtige Klooster Samaya te Werkhoven. Het doel van de dag was om deelnemers te begeleiden op een reis van vervreemding naar thuiskomen, geïnspireerd door de symboliek van mysteriescholen en Vrijmetselarij. De reis werd gestructureerd rond zeven kamers, elk representatief voor een kleur en een thema, die betrekking hadden op verschillende aspecten van menselijke ervaring en bewustwording: rood (strijd en geborgenheid), oranje (emotie en creativiteit), geel (ambitie en doelgerichtheid), groen (hart, liefde en verbinding), turquoise (luisteren en ontvangen), indigo (intuïtie en helder waarnemen) en violet (kosmisch bewustzijn). De kamers boden zo ruimte tot een symbolische queeste naar zelfontdekking. Deelnemers reisden door deze kamers, creëerden kunstwerken met een overvloed aan gekleurd knutselmateriaal, als spiegel van hun innerlijke wereld, hun emoties en hun plaats in het grotere geheel. Na een middag vol reflectie en doorleven van deze kunstwerken én de betekenis van hun kleuren culmineerde de dag in een slotritueel bij de vuurplaats, waar de kunstwerken symbolisch werden verbrand, symbool van loslaten en transformeren.
Tot slot
Met een jarenlange opgebouwde ervaring is de Rituelendag een waardevol platform geworden voor Vrijmetselaars en Weefsters om zich te verdiepen in de betekenis en de kracht van rituelen. Door de jaren heen heeft de dag een evolutie doorgemaakt, met steeds nieuwe thema’s en werkvormen die inspelen op de veranderende tijdgeest. De Rituelendag draagt bij aan een beter begrip van de Vrijmetselarij en de rol van rituelen in het persoonlijke en maatschappelijke leven. En biedt gelegenheid aan Vrijmetselaren en Weefsters om elkaar te ontmoeten, zich te laten inspireren en na afloop voldaan huiswaarts te keren om zich te doen kennen in het Westen.